vrijdag 30 november 2012

De Academie van de Toekomst

Alice Mennen, Academie voor Beeldende Vorming, Tilburg

Een zaal vol mensen, een hel verlicht podium en daarop vier rode stoelen en een lessenaar. Glazen water onder handbereik en microfoons open. Op die stoelen twee oud-directeuren en oud-studenten. Achter de lessenaar de gespreksleider: het debat kan beginnen. De locatie is de Tilburgse Academie voor Beeldende Vorming en het onderwerp: hoe moet de Academie van de Toekomst eruitzien.

Voorafgaand aan dit debat was er een polemische briefwisseling tussen de podiumzitters. Chris Manders en ik discussieerden over de rol die beeldende kunst en vormgeving kan vervullen in vorming en scholing van kinderen en jongeren. Twee oud-studenten, Edwin Jacobs en Ad de Visser, over de vraag of een academie in zijn huidige vorm nog toekomst heeft. Het debat gold als een moment van reflectie in het honderdjarige bestaan van deze kunstvakopleiding, en was gericht op onderwijs en educatie én kunst- en cultuuroverdracht.

Wat vonden wij belangrijk aan de academie voor beeldende vorming? Waar waren we trots op? Wat heeft die voor ons betekend? Wat mag je van een kunstvakopleiding als deze verwachten? Hoe ziet de ideale academie eruit? Is het een nieuw 'Bauhaus', zoals Jacobs utopisch stelt, met een samengaan van academie, museum en universiteit? Moet vooral het ambachtelijk kennen en kunnen aandacht krijgen?
Of moet de Academie van de Toekomst eerder een Academie van het Heden zijn - dan hebben de huidige studenten er ook nog iets aan -, gevoed vanuit de praktijk van het werkveld. Met kennis van het beeldend proces, van de vakinhoud – in theorie en praktijk - en met aandacht voor het reflectief vermogen. Gekoppeld aan de kennis en kunde om die vakinhoud te kunnen overdragen, te stimuleren en te begeleiden, om zo de lerende tot leren te motiveren. Natuurlijk moet de docent ook beschikken over kennis van onderwijzen, van leren én van de lerende en zijn leefwereld.

In het voortgezet onderwijs lijken de kunstvakken weerloos, nu voorgesteld wordt het schoolvak CKV af te schaffen en de plaats van kunst in bovenbouw van het voortgezet onderwijs te marginaliseren. Heeft de nieuwe minister daar wellicht ook nieuwe ideeën over? Jet Bussemaker is daar nog niet zo duidelijk over. In haar brief van dinsdag aan de Tweede Kamer staat dat ze nu vooral inzet op kunst en cultuur in het basisonderwijs, omdat ze niet voldoende geld heeft voor zowel basis én voortgezet onderwijs.

En ze herhaalt wat in regeerakkoord Rutte II staat: het onderwijs en de cultuursector moeten samen de krachten bundelen voor cultuureducatie in het basis- én voortgezet onderwijs. Het behoud van het schoolvak CKV kost geen geld extra. Ik ga er dan ook van uit dat de minister op grond van alle reacties het wetsvoorstel wijzigt en daarmee kinderen én jongeren alle kansen geeft tot vorming in kunst en cultuur. Want daar leiden ze op alle Academies van de Toekomst goede docenten voor op.

vrijdag 23 november 2012

Leraren met kwaliteit

Foto: Cultuurwerkplaats Willem deKooning, Academie Rotterdam

Komende weken ronden we af en bouwen we weer op. Nog anderhalve maand en dan houdt Cultuurnetwerk Nederland op te bestaan. Helaas! We stoppen met onze projecten en ook met die van Cultuur en School. Vanaf 1 januari gaan we verder in het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). Naast veel nieuwe initiatieven bouwen we voort op eerder behaalde resultaten. En met het Fonds voor Cultuurparticipatie en andere betrokkenen werken we straks aan het nieuwe landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit.

Twee flinke projecten ronden we nu af met de pabo's en de lerarenopleidingen: Verankering cultuureducatie pabo's en Cultuuronderwijs lerarenopleidingen VO. Bovendien zijn we druk in overleg met het Fonds om deze projecten een vervolg te geven. Ook omdat bij het nieuwe programma Cultuureducatie met Kwaliteit vanzelfsprekend leerkrachten en docenten met kwaliteit horen. En de basis voor leraren met kwaliteit ligt uiteraard bij de opleidingen.

De afgelopen jaren hebben we samen met de lerarenopleidingen voor basis- en voortgezet onderwijs gewerkt in cultuurwerkplaatsen. In deze werkplaatsen werkten pabo's en lerarenopleidingen VO aan praktijkvragen uit eigen opleiding of uit de basisschool of voortgezet onderwijs. Om cultuureducatie meer zichtbaar te maken in het werkplan van de opleiding, om samenwerking met culturele instellingen te versterken, om het curriculum te vernieuwen of om verbindingen tussen vakken te leggen… Maar vooral om de competenties te verbeteren van studenten, onze aankomende leraren. En daarmee is er een enorme schat aan kennis en vaardigheden verkregen waar wij de komende jaren samen op verder kunnen bouwen.

Op 4 december presenteren de lerarenopleidingen VO in Ede hun resultaten van de cultuurwerkplaatsen tijdens de conferentie Cultuur Leert Anders VI. Alle bezoekers krijgen dan een bundel mee met portretten van deze cultuurwerkplaatsen. En op 6 december zijn de pabo's aan de beurt tijdens de Eindconferentie in Utrecht. Ook zij sluiten af met een publicatie waarin de belangrijkste thema's van de afgelopen jaren worden belicht.

Wij vieren met beide conferenties dan ook een feestje. Om trots te zijn op wat we samen hebben bereikt en om vooruit te kijken naar de toekomstmogelijkheden. Na beide feestjes komen de resultaten van de cultuurwerkplaatsen online te staan op Cultuurplein.nl, zodat u ze kunt lezen en gebruiken. U kunt natuurlijk ook gewoon komen! Iedereen is van harte welkom.

Voor meer discussie over hoe de kennis en vaardigheden van (aankomende) leraren te verbeteren, zie het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

vrijdag 16 november 2012

Goed gesprek over kwaliteit van cultuureducatie

Het was lekker druk in de Marnixzaal van het UCK. Het programma was er ook naar. De Raad voor Cultuur was er, en de Onderwijsraad. En ook de cultuurwethouder van Amsterdam en de directeur-generaal van OCW. Dat maakt sowieso nieuwsgierig. Het begon met Joop Daalmeijer en Thea Meijer, die hun gezamenlijk advies toelichtten over cultuureducatie in de basisschool. Daarna sprak Carolien Gehrels over haar cultuureducatie-aanpak in de hoofdstad. Marjan Hammersma sloot af met de reactie van OCW op het advies van beide raden. En geloof me, iedereen wil graag van cultuureducatie in de basisschool een succes maken.

Volgens beide raden hoort cultuureducatie thuis in het hart van het onderwijs: daar wordt immers het fundament gelegd voor de culturele ontwikkeling van kinderen. Vervolgens doen de raden drie stevige uitspraken over de kwaliteit van cultuureducatie: geef scholen meer grip op de inhoud met een referentiekader; bevorder de deskundigheid in de school van zowel aankomende als zittende leraren; en stel de culturele infrastructuur in dienst van de school: werk als school vraaggericht.

In drie groepen werd daarna gediscussieerd over wat deze drie aanbevelingen concreet inhouden en welke acties dit van diverse betrokken partijen vraagt. Mijn groep was gevarieerd met bestuurders, schoolleiders, cultuurcoaches, lerarenopleiders van pabo en kunstvakonderwijs, educatiemedewerkers van culturele instellingen en de PO-Raad. Ons onderwerp was de deskundigheid van de leerkracht.

Het was een goed gesprek over wat wij nodig vonden om deskundig genoemd te worden: vakkennis, vaardigheden, organisatievermogen en natuurlijk een positieve attitude. Over wat de schoolleiding moet bieden aan ondersteuning, zoals tijd en geld. Over het schoolbestuur dat in beleid ruimte geeft om cultuureducatie met kwaliteit te realiseren. Over scholing door lerarenopleidingen en culturele instellingen door middel van teach de teacher-programma's, specifiek samengestelde nascholingsprogramma's, training on the job en gewoon als leerkracht meedoen aan een cultureel programma van een instelling.

Kritische kanttekeningen waren er voor provincies en gemeenten die het soms onmogelijk maken om de deskundigheid van de leerkracht te versterken. Provinciaal worden culturele instellingen hier en daar immers wegbezuinigd en ook gemeenten verminderen hun budgetten voor kunst en cultuur.

De algemene opvatting was dat we de kwaliteit van cultuureducatie sámen moeten verbeteren. Dat we het niet alleen van de leerkracht moeten laten afhangen. Die is vaak al minder goed voor de kunstvakken toegerust en bovendien zwaar belast door alle andere taken die hij in de school heeft. En, laat de leerkracht zelf kunst en cultuur ervaren en leren kennen, dan komt het goed.

Voor meer discussie over hoe we sámen de kwaliteit van cultuureducatie kunnen verbeteren, zie het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

vrijdag 9 november 2012

Bedankt Piet! Van ons allemaal

Deze week geen blog van Piet maar een blog vóór Piet. Als medewerkers hebben we de blog 'gekaapt' om Piet vanaf zijn favoriete online hangplek te bedanken voor alles wat hij in de afgelopen 12 jaar heeft betekend voor cultuureducatie en Cultuurnetwerk Nederland.

Gisteren hielden wij alvast ons afscheidsfeest. Een leuke dag, heel toepasselijk gevuld met cultuureducatieve activiteiten dit keer. Afgesloten met diner en dans. Maar wel een dag geheel in het teken van afscheid. Afscheid van dierbare collega's die niet meegaan naar het nieuwe Landelijke Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst. Afscheid van ons markante gebouw aan de Utrechtse Ganzenmarkt, waar sommigen meer dan vijfentwintig jaar hebben gewerkt. Afscheid van de eigen identiteit die Cultuurnetwerk heeft opgebouwd na opsplitsing van het LOKV in 2001. En afscheid van Piet Hagenaars als directeur.

Het LKCA gaat vanaf 2013 van start met een nieuwe directeur. Dit betekent niet dat u Piet niet meer zult zien of horen. Hij gaat verder als senior-adviseur bij het kennisinstituut en zal zich vooral met de inhoud van het cultuuronderwijs gaan bezighouden. Zijn kennis en ervaring blijven voor ons en u behouden!

Meer dan honderd weken nu al heeft Piet met heel veel plezier geblogd over cultuureducatie, en alles wat daarbij komt kijken. U als lezer heeft vast gemerkt hoezeer educatie in kunst en cultuur, binnen en buiten het onderwijs, hem na aan het hart ligt. Zijn inzet voor het behoud van CKV de afgelopen weken is daar slechts het laatste voorbeeld van. Als cadeau aan Piet hebben wij daarom al zijn online schrijfsels gebundeld in een mooi vormgegeven 'echt' boek. En dit gisteren aan hem overhandigd. Zijn waardering was groot, zoals u ziet, net als onze waardering voor hem.

P.S. Onze werkzaamheden gaan nog gewoon door tot aan de verhuizing eind december.

vrijdag 2 november 2012

CKV-bevlogen reünie

Ik hou niet van reünies. Alsof het plezierig is terug te kijken naar mensen en gebeurtenissen die je soms net zo lief weer snel vergeet. Het overviel me dan ook hoe warm het was, en hoe ver het terug ging. Mensen van toen en nu die zich nog steeds heel erg bevlogen toonden zo gauw het over de kunstvakken in het onderwijs ging.

We hadden het over onze persoonlijke levens, en ik trof oude vrienden die mij zeer dierbaar waren, maar het ging toch vooral over de ontwikkelingen in ons vakgebied. Over de gelukkige keus van OCW om eindelijk eens iets aan de kwaliteit van de kunstvakken in de basisschool te doen. En over de dreigende afschaffing van CKV. En natuurlijk ook over het wegpoetsen van het vak kunst uit het profiel Cultuur & Maatschappij door er verplicht wiskunde aan toe te voegen. De spoeling voor de keuzevakken – waaronder kunst – wordt dan wel heel dun.

Het ging ook over de CKV-inhoud. Boudewijn Korsmit, een van de reünisten, stuurde me de eindevaluatie van een kunstdossier. Dat sloot af met: 'Ik denk dat CKV daarom zeker haar doel heeft bereikt: een blijvende interesse opwekken voor allerlei vormen van kunstuitingen. Ik besef nu dat ik pas aan het begin van mijn leven sta, dat ik in de toekomst nog veel ga leren maar dat ik hier altijd wijzer van wordt [...] Ik ga nog veel kunst ervaren, maar zou dat niet ten volle kunnen zonder de basisvorming die CKV me heeft gegeven. Ik had niet verwacht dat ik dit ging zeggen toen ik net aan het vak begon, maar CKV heeft me echt iets geleerd. Ik dank u.'

De laatste onderwijsjaren als CKV-coördinator waren zijn meest enerverende: 'Ik was er dag en nacht mee bezig: lesgeven, organiseren van concert- en theaterbezoeken, het maken van een digitale leeromgeving en ga zo maar door. Men nam mij serieus, door goede resultaten, tevreden leerlingen en geen geharrewar over budget. En ook voor ouders en anderen gaf het de school cachet, een extra identiteit, want we werkten aan de persoonlijke ontwikkeling van het kind. Want zo moet je CKV positioneren, met veel elan zoals het de kunsten kenmerkt, inspirerend en vooral niet saai of duf.' En wat Boudewijn schreef, vertelden ook Leo en Marie-Louise. En ook Bert, Martien, Geert en nog veel meer (oud-)docenten die ik daar sprak.

Dat is toch wel iets anders dan de ervaringen van onze (ex-)minister die in de Tweede Kamer zei: 'Ik noem zonen die aan mij vragen: mam, mag ik het kaartje van de Doelen? Heel veel kinderen vragen dat aan hun ouders [...] want dan kunnen zij bewijzen dat zij een bepaalde activiteit hebben gedaan.' Daar geef je als ouder toch niet aan toe?

Het is goed voor CKV dat het nieuwe kabinet de cultuurkaart wil behouden en dat het de krachten in het onderwijs en de cultuursector wil bundelen voor [waardevolle] cultuureducatie in het basis- én voortgezet onderwijs.