vrijdag 30 maart 2012

Is dit kunst of kan het weg?

Enkele collega's werken momenteel aan de Cultuurplein Agenda, een lerarenagenda met tips, quotes, weetjes en evenementen over cultuur(educatie). Bij het verzamelen kwamen ze iets tegen wat mij wel aansprak, het Museum of Bad Art in Boston (VS), het enige museum ter wereld voor slechte kunst.

Toen ik nog lesgaf discussieerde ik vaak met studenten over kunst: wanneer is iets kunst, wanneer is kunst goed? Aanleiding voor zo'n discussie was bijvoorbeeld een bos takken in een ruimte of een enorme rode man met een trechter in zijn mond langs de weg. Werk dat vaak de reactie oproept 'zal wel kunst wezen'. Het is een van de bekendste oneliners van Henk en Ingrid: Is dit kunst of kan het weg?

Het Museum of Bad Art heeft een origineel antwoord: als het weg kan, past het in onze collectie. Een deel van de kunstwerken komt van het grofvuil. Een opvallend groot deel (!) is geschonken door de kunstenaars zelf! Over de vraag wanneer kunst slecht is, is de museumwebsite wat vaag. In de collectie zitten werken van getalenteerde kunstenaars die de plank missloegen en van mensen die nauwelijks een penseel kunnen vasthouden. Maar wat alle werken volgens de site gemeen hebben is dat ze een speciale kwaliteit hebben die verder gaat dan pure incompetentie.

Ik kan daar niet zo veel mee, maar aan de andere kant, er is ook geen eenduidige definitie van kunst, laat staan van 'goede kunst'. Over smaak blijft het twisten. En na al dat getwist blijkt vervolgens dat de context waarin wij kunst beleven een rol speelt in onze waardering. Een leuk voorbeeld in dit verband is het experiment van de wereldberoemde violist Joshua Bell. Normaal trekt hij volle zalen met entreeprijzen van $100,- of meer. Toen hij tijdens de spits op een Washingtons' metrostation als straatmuzikant speelde leverde dit $ 32,- op (waarvan $ 20,- van iemand die hem had herkend).

Kunnen we leerlingen leren goede kunst te herkennen en waarderen? Eigenlijk niet, maar we kunnen ze wel leren beelden te 'veroveren' om de betekenis of boodschap van het kunstwerk te achterhalen. Ook kunnen we ze een beeldtaal leren, leren kijken en een beargumenteerde mening leren vormen. Alleen 'mooi' of 'lelijk' is niet genoeg. Licht maar toe wat je van een kunstwerk vindt en wat je erin ziet. En daarom komen er in de Cultuurplein Agenda 24 beelden met prikkelende vragen die je aan het denken zetten en anders laten kijken. Natuurlijk mag je die werken ook mooi of lelijk vinden, maar zeg dan wel waarom.

Voor discussie over of en zoja hoe je leerlingen (goede) kunst kunt leren herkennen, zie het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

vrijdag 23 maart 2012

Inspiratie met TED

Zijn jullie ook fan van TED? TED is een ideële organisatie met als doelstelling het wereldwijd verspreiden van waardevolle ideeën. Een conferentie in 1984 was de start, voor een publiek vanuit drie domeinen: Technology, Entertainment, Design (=TED). Sinds die tijd is het bereik steeds breder geworden.

Deze organisatie houdt wereldwijd al jarenlang inspirerende conferenties en produceert on line lessen en lezingen over maatschappelijke vraagstukken voor een groot publiek. Mogelijk is het je ontgaan maar waarschijnlijk ken je TED al van de immer populaire lezing van Ken Robinson die zich afvraagt of scholen de creativiteit van kinderen en jongeren niet vernietigen. Of van Robinsons geanimeerd verhaal over het instituut school dat hard aan verandering toe is!

Aan creatieve geesten geen gebrek bij TED. Laatst stuitte ik op een enthousiaste en inspirerende TED-conferentie met een meisje van een jaar of elf, Adora Svitak, dat een zaal vol volwassenen toespreekt en zich afvraagt wat volwassenen van kinderen kunnen leren. Haar antwoord is dat volwassenen weer kinderachtig moeten leren denken - creatief, irrationeel, dromend van perfectie, vol verbazing zonder beperkingen en zonder een spoor van doemdenken. Je begrijpt dat in deze context 'kinderachtig' positief bedoeld is. In mijn oren klinkt dit als een pleidooi om nog eens goed na te denken over wat we zoal met de kunstvakken doen in de basisschool? Houden we rekening met het 'kinderachtige' in het kind en geven we kinderen genoeg kunstzinnige middelen om authentiek te leren?

Sinds 2010 heeft TEDxAmsterdam een eigen versie voor onze Nederlandse jongeren: TEDxYouth, speciaal voor een nieuwe generatie creatieve denkers en doeners. TEDxYouth wil ook in 2012 inspirerende jongeren een podium bieden om hun stem te laten horen. Scholen die een project willen starten dat aansluit bij TEDxYouth, zoals een spreekbeurtenbattle of een community art project, kunnen hun leerlingen wijzen op de TEDxYouth schoolkit vol wereldideeën. De schoolkit is in combinatie met de lesideeën op Cultuurplein.nl zeker ook bruikbaar voor kunst en cultuur op school!

Zie voor discussie over hoe 'kinderachtig' de kunstvakken op de basisschool zijn, ook het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

vrijdag 16 maart 2012

Cultuureducatie op de lokale agenda

Ik sprak onlangs twee van mijn medewerkers over de vijfde landelijke conferentie Lokale Educatieve Agenda (LEA). Zij waren erg enthousiast over deze lokale agenda, vooral ook omdat die voor cultuureducatie interessant is. De educatieve agenda is een instrument om het lokale onderwijs- en jeugdbeleid vorm en inhoud te geven. Meer dan 90% van de gemeenten proberen met schoolbesturen en andere partners zoals kinderdagverblijven en peuterspeelzalen via die agenda tot gezamenlijke afspraken te komen. Eerst ging het vooral over onderwijsachterstandenbeleid. Nu gaat het om allerlei zaken op plaatselijk niveau rond onderwijs en jeugd, en daar hoort cultuureducatie bij. Gemeenten hebben immers belang bij het stimuleren van de ontwikkeling van hun jonge inwoners.

Een veelheid aan nieuwe landelijke ontwikkelingen passeerde op de conferentie de revue. Bijzondere aandacht was er voor veranderingen bij passend onderwijs, de decentralisatie van de jeugdzorg en het feit dat het Rijk de onderwijsinhoud steeds meer bepaalt.


Cultuur - en dus ook cultuureducatie - wordt op de lokale educatieve agenda geplaatst onder de noemer 'verrijking'. Dit omdat er geen wet is die zegt dat gemeenten op dit gebied beleid móeten ontwikkelen. Gemeenten die cultuureducatie belangrijk vinden of hierover bestuurlijke afspraken hebben, maken ruimte voor cultuureducatie in hun cultuurbeleid.

Maar ook vanuit het onderwijsbeleid kunnen gemeenten culturele instellingen stimuleren meer met scholen samen te werken. Daar kan deze lokale agenda voor worden gebruikt. De gemeente nodigt dan de culturele instellingen ook aan tafel om als gelijkwaardige educatieve partners mee te denken met het onderwijs. En andersom kunnen ook scholen worden uitgedaagd om samen met culturele instellingen een leerplan te ontwikkelen voor cultuureducatie. Dan is het belangrijk dat de afdelingen onderwijs en cultuur van de gemeente met elkaar overleggen, kennis uitwisselen en samen optrekken in de beleidsontwikkeling. Op deze manier zorgen de lokale onderwijs- en cultuurpartners voor de inhoudelijke inbreng en houdt de gemeente de regie en ziet erop toe dat betrokkenen zich aan hun afspraken houden.

Op de CultuureducatieBELEIDdag staat dit jaar de kwaliteit van cultuureducatie centraal. In dat verband stelde Cultuurnetwerk op LinkedIn al de vraag of de kwaliteit van gemeentelijk beleid kan leiden tot kwaliteit van cultuureducatie. Hoe ziet u deze relatie?


Tot slot nog even uw aandacht voor een andere agenda, namelijk de Cultuurplein lerarenagenda, die nu in de maak is. Eind mei is deze agenda klaar en mocht je geïnteresseerd zijn, laat het dan weten!


Voor meer discussie over cultuureducatie op de Lokale Educatieve Agenda, zie het Netwerk Cultuuredcuatie op LinkedIn.

vrijdag 9 maart 2012

Vier blijft vier: plus of min voor kunstonderwijs

Vrijdag in de trein naar Tilburg. Blader wat gedachteloos door het nieuws op internet. De kop 'Havo en vwo houden vier profielen' klinkt als magie voor ingewijden: de bovenbouw van het voortgezet onderwijs houdt vier studieprofielen. Wiskunde wordt in alle profielen verplicht. CKV, Culturele en kunstzinnige vorming, hoeft niet meer in zijn huidige vorm te worden uitgevoerd. Ik twitter mijn tweet. Wat staat er nog meer in de brief die de minister op 2 maart naar de Tweede Kamer stuurde?

Eind 2010 wilde Van Bijsterveldt met haar Actieplan Beter Presteren het aantal studieprofielen in de bovenbouw van havo en vwo terugbrengen van vier naar twee om zo meer ruimte te maken voor wiskunde, Nederlands en Engels. Dat was nodig, vond zij, omdat onze 15-jarige leerlingen op het gebied van lezen, wiskunde en science, slechts tot de subtop van de wereld behoren. Dat diezelfde 15-jarigen - na die uit Finland - het hoogst scoren van alle Europese landen, was blijkbaar niet voldoende! Op haar adviesvraag antwoordde de Onderwijsraad dat naast de kernvakken Nederlands, Engels en wiskunde vier clusters van vakken onmisbaar zijn voor een goede voorbereiding van leerlingen op de samenleving. En een cluster met de kunstvakken hoort daar volgens de Raad ook bij! Ik besteedde hier al eerder aandacht aan.

De minister zegt in haar brief nu dat er andere mogelijkheden zijn om ruimte te maken in het programma. Scholen bieden immers meer vakken aan dan wettelijk voorgeschreven is omdat zij zich willen profileren of hun leerlingen veel keuze willen bieden. Als scholen dat extra aanbod efficiënter inbouwen in het bovenbouwprogramma is een vermindering van het aantal profielen niet nodig.

De minister maakt nog op een andere manier ruimte. In de Kamerbrief zegt zij dat de vormende opdracht van het voortgezet onderwijs ook kennis van de maatschappij en cultuur omvat. Zij vraagt zich af of het huidige vak CKV 'met zijn voorgeschreven aantal activiteiten' scholen wel voldoende ruimte geeft om aan deze opdracht te voldoen en 'culturele vorming naar eigen inzicht en op een bij de school passende manier vorm te geven'. Volgens haar moet het anders. Culturele vorming moet leiden tot meer kwaliteit met meer ruimte voor eigen invulling door de scholen. Hoe precies? Dat wil de minister graag samen met het onderwijs nader uitwerken. Mijn vraag is dan of de minister met de veranderde vormgeving van CKV ook de financiële problemen wil oplossen waar de scholen door de afschaffing van de Cultuurkaart tegen aan lopen?

Bij lezing van de brief speelt nog iets anders door mijn hoofd. De minister verplicht het vak wiskunde voor alle havo- en vwo-leerlingen om een betere doorstroming naar het hoger onderwijs te garanderen. Bovendien zegt ze - en daar ben ik het mee eens - zijn wiskundige vaardigheden niet alleen belangrijk voor techniek en wetenschap, maar ook voor kunst, filosofie en architectuur.
Voor het havo-profiel Cultuur & Maatschappij betekent dit dat wiskunde er als verplicht profielvak bij komt en dat havo-leerlingen het met een keuzevak minder moeten doen. Bedoelt de minister met 'efficiënter', dat scholen binnen de keuzevakken een van de kunstvakken beeldende vormgeving, muziek, drama of dans gaan schrappen?

Voor discussie over 'meer of minder ruimte voor culturele en kunstzinnige vorming', zie het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

vrijdag 2 maart 2012

Kunst, cultuur en burgerschapsvorming


Er waren aardig wat reacties op mijn vraag naar de boeken die elke cultuureducatieprofessional zou moeten lezen. Inmiddels heb ik een flinke waslijst met meer dan 75 titels. Er komen nog steeds titels bij en die zijn natuurlijk van harte welkom. Suggesties doorgeven kan via het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn of onderaan deze blog. Cultuurnetwerk wil met deze titels een groslijst vormen, die als basis dient voor een 'Canon van de Cultuureducatie'. Later dit jaar zullen we hier op cultuurnetwerk.nl een begin mee maken.


Zelf vind ik Not for profit van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum de moeite waard. Ons beleidsplan voor het nieuwe Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst opent met een citaat uit dit boek, waarin Nussbaum het belang onderstreept van culturele, kunstzinnige en filosofische vorming voor een democratische en menswaardige samenleving: If we do not insist on the crucial importance of the humanities and the arts, they will drop away, because they do not make money. They only do what is much more precious than that, make a world that is worth living in, people who are able to see other human beings as full people, with thoughts and feelings of their own that deserve respect and empathy.

Volgens Nussbaum moet onderwijs bijdragen aan de vorming van jonge mensen tot volwaardige burgers. Dat houdt meer in dan jongeren economisch nuttige vaardigheden aanleren. Minstens even waardevol is het om hen kritisch te leren nadenken en hen te helpen hun verbeelding te ontwikkelen zodat zij in staat zijn zich in andere mensen te verplaatsen en zich een beeld te vormen van de verschillende fasen en omstandigheden van een mensenleven. Juist reflectief vermogen en verbeeldingskracht maken ons tot mens. En in het onderwijs zijn het bij uitstek de niet-exacte vakken die de vorming bevorderen van geïnformeerde, onafhankelijke, democratische medeburgers die tot medeleven met anderen in staat zijn. Taal, geschiedenis en filosofie versterken kritisch nadenken, argumenteren en debatteren. Beeldende kunst, literatuur, drama en dans bevorderen speelse creativiteit, andere perspectieven van de werkelijkheid, verwondering en inlevingsvermogen. Het onderwijs lijkt echter steeds vaker uitsluitend gericht op het dienen van economische belangen, en veronachtzaamt de ontwikkeling van kritisch en sensitief denken, aldus Nussbaum.


Zoals te verwachten was, is er de nodige kritiek op dit werk van Nussbaum. Men verwijt haar dat ze elitair en politiek correct is en voorbijgaat aan de juist nu in de VS ontstane onderwijsproblemen. Wat mij betreft staat haar centrale stelling fier overeind: onderwijs dat zich beperkt tot economisch nut, leidt niet tot meer rijkdom maar tot verschraling. Kritisch leren argumenteren én het bevorderen van creativiteit, verbeeldingskracht, verwondering en inlevingsvermogen zijn onontbeerlijk voor het volledig mens-zijn en voor een leefbare democratische samenleving. Uiteindelijk varen juist ook de economie en het bedrijfsleven daar wél bij.


Voor meer discussie over het belang van culturele vorming (en Nussbaums pleidooi hiervoor), zie het Netwerk Cultuureducatie op LinkedIn. Ook voor alle titelsuggesties voor de canon van de cultuureducatie.