Over passie en professie

Vandaag presenteerde ik een bijzonder boek: 'Over Passie en Professie. Een eeuw publieksbegeleiding in de Nederlandse musea'. Een vuistdikke pil met een schat aan informatie over museumeducatie. Door mijn eigen verleden als museumdirecteur boeit dit onderwerp mij bijzonder. Ik ben erg blij met dit mooie boek en trots op de onderzoekers.

Het boek is voor een belangrijk deel gebaseerd op interviews met professionals die vanaf de jaren vijftig in musea werkzaam waren en met educatoren die er nu werken. Zelf werkte ik in de jaren '80 en '90 in de museumsector, dus in het laatste deel van de beschreven eeuw. We richtten ons toen sterk op regionale geschiedenis en op beeldende kunst voor leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs. Ik herinner me nog heel goed de kunsttentoonstelling Kieskleurig, voor kleuters. Kijken, beleven, over kunstwerken praten en zelf beeldend werken, dat stond toen centraal. Later is die tentoonstelling zowat heel Nederland doorgereisd. Duizenden kleuters hebben 'm gezien.
Veel heb ik toen geleerd van oudere collega's en vakgenoten. Het is goed dat zij geëerd worden met deze kritische hommage aan het museumeducatieve vak.

Kennis en ervaringen van voorgaande generaties moeten behouden blijven voor nieuwe, dat relativeert. Een eeuw geleden werd er immers ook al gesproken over 'interactie', 'dialoog', 'vraaggericht werken' en 'social inclusion', al gebruikte men daar toen andere woorden voor.

Musea scheppen in hun tentoonstellingen vaak een referentiekader voor hun publiek, dit boek biedt een referentiekader voor de musea zelf!
Ik bedank iedereen die er een bijdrage aan leverde.

Bestellen?

De kracht van muziek: heilsverwachting of humbug?

Vorige week donderdag zag ik in Het Parool, Dagblad De Limburger, Dagblad van het Noorden, De Volkskrant, De Pers en op verschillende nieuwssites steeds dezelfde opmerkelijke tekst: 'Het Noord Nederlands Orkest en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) doen onderzoek naar het al dan niet bestaan van het Mozart-effect. Volgens deze theorie is het luisteren naar de muziek van Mozart goed voor je intelligentie omdat je er beter geconcentreerd maar ook ontspannener van wordt. Tijdens het concert, dat aankomende zondag plaatsvindt, wordt van een aantal musici en mensen uit het publiek de hersenactiviteit gemeten, zo meldde een woordvoerster van de RUG donderdag. […] De onderzoekers kijken dan specifiek naar de sterkte van alfa- en thetagolven. Hieruit valt op te maken hoe alert, respectievelijk ontspannen iemand is, aldus de zegsvrouw.'

Eva Teuling, Mozartliefhebber en hersenonderzoeker, maakte een verslag van dit experiment, dat Science-LinX organiseerde voor de Open Dag van de RUG. Zij zag als toeschouwer weinig verschil in de hersengolven van de mensen die luisterden naar de duidelijk onderscheiden muziekstukken van Mozart (1756-1791) en Berio (1925-2003). Het waren ook maar twee personen – een man en een vrouw – waarvan de alfa- en thetagolven gemeten werden.

Sinds psycholoog Frances H. Rauscher het Mozart-effect in 1993 constateerde, zijn daar vele reacties op gekomen: van 'De muziek van Mozart maakt slimmer' tot 'Het Mozart-effect bestaat niet' en 'Dit soort onderzoek is humbug'. Ik denk dat niemand van het Mozart-effect slimmer wordt, maar enkelen wel rijker.

Maar geldt gedragsbeïnvloeding niet voor alle muziek. Muzak (sinds 1922) zou zorgen voor kalmerende rust in werkplaatsen en winkels, Arbeidsvitaminen (sinds 1946) voor productieverhoging in fabrieken. En wat te denken van de bouwvakker en zijn muziek, of de iPod op kantoor? Van muziek om het telefonisch wachten te veraangenamen of liftfobieën in de kiem te smoren? Van Bach of draaiorgelmuziek als probaat middel om hangjongeren te verjagen. En wat dacht u van muziek om het geboortegewicht van baby's te verhogen?

Voor mij heeft muziek vooral een eigen kracht: zij brengt rust, ontspant, kalmeert en wiegt, maar evenzogoed maakt zij alert, energiek en vief. Of droevig, vrolijk en agressief en ga zo maar door. Zij is zinnenprikkelend, en wat voor muziek geldt, telt toch voor alle kunsten, van hoog naar nieuw?!

Inwerken voor kwaliteit onderwijs én cultuur

'Die combinatie van charme en onverzettelijkheid, daar kunnen weinig mensen tegenop.' ScienceGuide, het online nieuwsmagazine voor de kennissector, waarschuwt voor Marja van Bijsterveldt. Ik hou er wel van als charme en onverzettelijkheid samengaan, maar of deze persoonsgebonden strategie van de nieuwe minister van OCW voordelig uitpakt voor de toekomst van het onderwijs én de cultuur – ik heb er een hard hoofd in. Van Bijsterveldt zegt dat onderwijs haar hart heeft, maar hoe charmant en onverzettelijk is onze nieuwe minister als het gaat om cultuur?

Het CDA-verkiezingsprogramma was helder: 'Het CDA staat voor een overheid die condities schept voor kunst en cultuur, kwaliteit verhoogt en zorgt voor spreiding en toegankelijkheid.' En: 'Cultuur(geschiedenis) in het onderwijs is vanzelfsprekend. Het CDA is voorstander van actieve cultuurparticipatie en wil amateur- en volkskunst stimuleren.'

Cultuur(geschiedenis) in het onderwijs, volkscultuur, cultuurparticipatie en daarmee cultuureducatie zijn voor het CDA dus vanzelfsprekend... Dat wilde ik wel eens bevestigd zien op de pagina van (toen nog staatssecretaris) Van Bijsterveldt op de CDA-site. Ik klik door naar 'Thema's' en vind Onderwijs, Wetenschap en Cultuur. Dat ziet er veelbelovend uit. Maar als ik bij de laatste twee thema's helemaal geen tekst vind, zakt de moed me in de schoenen. Of moet ik zeggen in de klompen? Het beeld bij het thema Cultuur is een foto van vier paar klompen, aflopend van groot naar klein. Misschien is het maar goed dat cultuur in de portefeuille van staatssecretaris Halbe Zijlstra (VVD) terecht is gekomen. Het gaat Halbe immers om één ding: de kwaliteit. Iedereen moet volgens hem een kans krijgen, zonder dat iedereen per se hetzelfde niveau hoeft te bereiken.

Het is mij duidelijk, hij krijgt de kans. Vandaar mijn voorstel onze nieuwe minister en staatssecretaris goed in te werken. Bij Cultuurnetwerk Nederland zijn zij van harte welkom voor een spoedcursus cultuureducatie, wie helpen er verder mee aan hun inwerkprogramma?

Gemeenten korten op bibliotheekwerk

Alle kinderen zaten naar Pippi te kijken die naar hartelust op de vloer zat te tekenen. 'Ja, maar Pippi,' zei juffrouw ongeduldig, 'waarom teken je niet op het papier?'
'Dat is al vol en mijn paard kan lang niet helemaal op dat prutspapiertje,' zei Pippi. 'Ik ben nu bezig met zijn voorbenen, maar als ik bij zijn staart ben, moet ik wel op de gang verdergaan!'*

De 56e Kinderboekenweek wordt deze week afgetrapt door kinderheld Pippi Langkous. Het thema is beeldtaal in kinderboeken en, zoals Langkous hier laat zien, is illustreren een vak apart. Bibliotheken, basisscholen, kinderdagverblijven, culturele instellingen en boekwinkels organiseren in deze week tentoonstellingen en allerlei kunstzinnige activiteiten. Vooral ook om het lezen aan te moedigen. Want kinderen plezier in het lezen bijbrengen begint al vroeg en een goede plek daarvoor is op dit moment nog de dichtstbijzijnde bibliotheek.

Maar: ruim 93% van de bibliotheken krijgt dit jaar of de komende jaren te maken met bezuinigingen door één of meer van de gemeenten in hun verzorgingsgebied. Slechts bij een krappe 7% van de bibliotheken zijn géén bezuinigingen aangekondigd of vastgesteld. 30% van de bibliotheken heeft feitelijk al met bezuinigingen te maken. Bij het overgrote deel van de bibliotheken (63%) zijn vooralsnog alleen bezuinigingen aangekondigd. Of dit daadwerkelijk tot bezuinigingen leidt zal moeten blijken.
Op veel plaatsen neemt de bereikbaarheid van de bibliotheek af en gaan de tarieven omhoog. Openingsuren worden verminderd en vestigingen worden gesloten. Gebruikers moeten naar verder weggelegen vestigingen om boeken te lenen. De collectie wordt kleiner en mogelijk minder vaak vernieuwd, het activiteitenaanbod minder breed en sommige diensten van de bibliotheek komen te vervallen. Er is minder personeel aan de balie en het krijgen van inlichtingen kan langer duren.

Zijn daarmee alle activiteiten om kinderen tot lezen te brengen straks ook voorbij? Ga ten aanval om leesbevordering, kunstzinnige themaweken en tentoonstellingen vanuit de rebelse filosofie en denkwijze van Pippi Langkous ook straks mogelijk te houden.

*Astrid Lindgren, Pippi Langkous. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma.

Mediawijsheid, een blijvertje

Mediawijsheid is hot, hoewel het concept-regeerakkoord van VVD en CDA er niet over rept. De week van de mediawijsheid komt er aan, het handboek mediawijsheid is net gepresenteerd, wij hebben er een Cultuur+Educatie aan gewijd, en trainingen en studiedagen mediawijsheid bezetten de nascholingsagenda's voor het onderwijs.

















Het onderwijs lijkt bij het inrichten van zijn jaarprogramma's direct te reageren op de laatste trends, vooral het basisonderwijs. Dat is niet verwonderlijk, want de leerkracht wordt direct betrokken bij elk maatschappelijk probleem, zowel door de overheid als door de maatschappij. Of het nu gaat om het milieu, terrorisme, kindermishandeling of alcoholmisbruik, vaak wordt voor de oplossing van dit soort problemen gelijk gekeken naar het basisonderwijs; om de doodeenvoudige reden dat daar álle kinderen tot hun twaalfde onderwijs krijgen.

Op dit moment is de commercialisering en digitalisering van de informatiesamenleving een vraagstuk voor het onderwijs. Mediawijsheid is het antwoord. En volgens mij is dit geen voorbijgaande trend. Immers, het leren omgaan met informatie, via welk medium dan ook, raakt de kern van het onderwijs! Of het nu gaat om het creatief gebruiken van media, het analyseren van media, het erop reflecteren of het leren van technische vaardigheden om zelf mediaproducten te maken (van tweet tot videoproductie), het zijn allemaal vaardigheden die bij elk vak een rol kunnen spelen.

Bovendien kunnen media het onderwijs verrijken. Neem nou 'film', uitermate geschikt om leerlingen iets te laten beleven. Er zijn op het web schatkamers vol materiaal beschikbaar voor scholen, vaak vergezeld van begeleidend lesmateriaal. Je hoeft er niet eens de klas voor uit, maar dat mag natuurlijk wel. Straks komt het bekende Cinekidfestival en nu al gauw de eerste editie van het Rotterdams Onderwijs Filmfestival (ROFF).
Het aanbod neemt alleen maar toe, het gebruik ook, zeker bij kinderen. Dit gaat niet voorbij, dus meesters en juffen: teach your children well!